Begrijpend lezen

Leesstrategieën vormen de basis van begrijpend lezen. Voorbeelden van zulke strategieën zijn: de inhoud voorspellen op basis van koppen, vragen over de tekst stellen en beantwoorden, tekstschema’s maken (zoals mindmaps) en teksten samenvatten of navertellen. Reik leerlingen niet te veel strategieën aan, maar concentreer je op een beperkt aantal. Laat hen vrij om de strategieën flexibel in te zetten.

Zorg dat je de strategieën zelf ook echt goed beheerst. Soms hebben leraren baat bij training, zodat ze de strategieën beter kunnen uitleggen.

Onderzoek laat zien dat een aanpak met alleen leesstrategieën beperkt effect heeft. Zo’n benadering is te ‘technisch’. Leesstrategieën zijn effectiever als je ook veel aandacht besteedt aan de inhoud.

Dat kan op verschillende manieren.

Zorg voor interessante teksten
Selecteer teksten en onderwerpen die voor leerlingen interessant zijn. Dit vergroot de motivatie: begrijpend lezen wordt daardoor meer een middel dan een doel. Je kunt leerlingen zelf ook teksten en onderwerpen laten kiezen. Het is daarbij belangrijk dat de school een goed en breed boekenaanbod heeft, bijvoorbeeld via de Bibliotheek op school.

Combineer leesonderwijs met andere vakken
Leesonderwijs is goed te combineren met onderwijs in zaakvakken, zoals techniek of wereldoriëntatie. De effecten op begrijpend lezen zijn daarbij net zo groot als wanneer je leesstrategieën los onderwijst. Als school sla je op die manier dus twee vliegen in één klap.

Besteed aandacht aan woordenschat
Het werkt goed om onbekende of moeilijke woorden met leerlingen te bespreken voordat ze een tekst gaan lezen. Hoe goed een leerling een tekst begrijpt, hangt namelijk mede af van woordbegrip en woordenschat. Aan de woordenschat kun je ook aandacht besteden door meerdere teksten over hetzelfde thema aan te bieden.

Voor begrijpend lezen worden drie begripsprocessen onderscheiden: informatie opzoeken, begrijpen en evalueren/reflecteren. Vooral op dat laatste proces scoren Nederlandse leerlingen relatief slecht. Hierbij gaat het erom dat leerlingen de kwaliteit en geloofwaardigheid van een tekst (kritisch) beoordelen en reflecteren op de inhoud en de vorm van de tekst. Evalueren/reflecteren heeft een beperkte rol in het Nederlandse curriculum. Besteed hier dus waar mogelijk extra aandacht aan.

Bij begrijpend lezen is het advies om leerlingen steeds meer verantwoordelijkheid te geven. Dat kan in vier stappen.

• Hardop voordoen
  Eerst doe je hardop denkend voor hoe je een tekst probeert te begrijpen. Je laat bijvoorbeeld zien hoe je op signaalwoorden let. Dit heet modeling.
• Geleide instructie
  Vervolgens geef je uitleg en stel je vragen om te zorgen dat leerlingen tekststrategieën gaan toepassen. Stimuleer daarbij interactie en discussie en geef (formatieve) feedback.
• Samen leren
  In de volgende stap gaan leerlingen in groepjes aan de slag. Samenwerking heeft een positief effect op de leesontwikkeling en -motivatie. Idealiter bestaan de groepen uit leerlingen van verschillende niveaus (heterogeen).
• Zelfstandig leren
  Tot slot voeren leerlingen zelfstandig taken uit.

Investeer bij moeilijk lerende leerlingen vooral in de eerste twee stappen.

Leerlingen die moeite hebben met begrijpend lezen, hebben vaak ook weinig plezier in lezen en weinig zelfvertrouwen. Regelmatig is er sprake van leesangst en weerstand. Nederlandse leerlingen scoren op leesplezier en zelfvertrouwen erg laag. Dit speelt het meest in het praktijkonderwijs en het vmbo en het minst op het vwo. Meisjes scoren gemiddeld beter dan jongens en zijn gemiddeld ook betere lezers.

Zelfvertrouwen en leesplezier bevorder je door individuele leerdoelen op te stellen en de voortgang individueel te bekijken. Leerlingen met elkaar vergelijken werkt niet goed. Bevestig en beloon leerlingen als zij vooruitgaan. Kies teksten die genoeg aansluiten bij het niveau van de leerling én tegelijkertijd rijk en uitdagend zijn. Ook leesmotivatieprogramma’s en een leesbevorderingsbeleid op schoolniveau kunnen goed werken.