Onderzoeksresultaten

Online en spelenderwijs bezig zijn met taal, rekenen en wiskunde: steeds vaker worden digitale oefenprogramma’s met spelelementen (gamification) ingezet om leerlingen in het primair, voortgezet en middelbaar onderwijs te verleiden vaker te oefenen. Hoe leuker de leertaak, hoe hoger de motivatie én de leerprestatie, zo is de veronderstelling. Maar klopt dat ook? In de overzichtsstudie Gamification in Digitale Oefenprogramma’s is onderzocht wat hierover bekend is.

In deze artikelenbundel, de tweede in een reeks van drie, staan de thema’s: toewijzing van ondersteuning en hulp op maat, dekkend aanbod en het schoolondersteuningsprofiel, en competenties en ondersteuning van leraren centraal.

Binnen het Evaluatieprogramma Passend Onderwijs is het speciaal onderwijs in verschillende onderzoeken meegenomen als ‘sector’. Hierbij zijn verschillende actoren bevraagd, zoals schoolleiders, intern begeleiders, ouders. De resultaten van de uitgevoerde onderzoeken worden in dit sectorrapport geïntegreerd besproken, waarbij aandacht is voor het speciaal onderwijs, het speciaal basisonderwijs en het voortgezet speciaal onderwijs. In het sectorrapport wordt gekeken of de vooraf opgestelde beleidsverwachtingen van passend onderwijs (voor de sector) zijn uitgekomen of niet, en welke verklaringen er gegeven kunnen worden voor de bevindingen.

Sinds oktober 2019 zijn de nieuwste NCO-schoolrapportages weer beschikbaar. Elk schoolbestuur in het po en vo in Nederland heeft hierover een brief ontvangen en kan de rapportages van hun scholen downloaden. De NCO-rapportages 2019 hebben betrekking op leerlingen die in de periode 2009-2018 ingeschreven stonden op de school. Ze bevatten informatie over de succeskansen van de leerlingen tijdens hun schoolperiode. En over hun doorstroom en succeskansen in het vervolgonderwijs.  Inmiddels heeft 80% van alle scholen de rapportage(s) gedownload.

Wat zijn kansrijke toepassingen in het onderwijs van nieuwe technologie als augmented reality? Dat is een van de vragen die voortkomen uit de Strategische Kennisagenda OCW 2019-2024. Met de antwoorden beoogt het ministerie van OCW een snelle kennisopbouw over verschillende onderwerpen voor de langere termijn. Het NRO heeft op verzoek van OCW daartoe vier beknopte literatuuronderzoeken laten uitvoeren. Naast augmented reality, gaat het om digitale leermiddelen en gelijke kansen, duurzame kwaliteitscultuur en overbelaste scholen.

De evaluatie doelmatige leerwegen en herziening kwalificatiestructuren heeft nieuwe resultaten opgeleverd. Zo is een aanvullend onderzoek binnen de evaluatie uitgevoerd naar het loslaten van de koppeling tussen keuzedelen en kwalificaties, met een beleidswijziging tot gevolg. Daarnaast is een beginmeting naar cross-over kwalificaties gepubliceerd, evenals een tussenbalans van de evaluatie.

Voor de vernieuwing van het onderwijs is de bijdrage van wetenschap onmisbaar. Het is belangrijk om plekken te creëren waar onderwijsprofessionals en onderzoekers elkaar ontmoeten. Plekken waar ze op basis van gelijkwaardigheid samenwerken aan een onderwijsvernieuwing en het onderzoek daarnaar. In dit artikel zoomen wij in op vier succesvolle voorwaarden die de verbinding tussen onderzoek en praktijk versterken en onderwijsvernieuwing mogelijk maken.

Zowel de leesvaardigheid als het leesplezier van Nederlandse 15-jarigen is in de afgelopen jaren gedaald. De prestaties van deze leerlingen in wiskunde en natuurwetenschappen zijn op gelijk niveau gebleven. Dit blijkt uit het internationale trendonderzoek PISA-2018 (Programme for International Student Assessment), waarvan de resultaten op 3 december 2019 bekend zijn gemaakt.

De resultaten van de beleidsdoorlichting hoger onderwijs zijn toegezonden aan het ministerie van OCW en de Tweede Kamer. De beleidsdoorlichting bevatte zowel een doorlichting van beleid van 2015-2018 als handreikingen voor (evaluatie van) beleid met het oog op de komende Strategische Agenda Hoger Onderwijs en Onderzoek 2020-2024.

Het Nationaal Cohortonderzoek Onderwijs (NCO) van het NRO maakt slim gebruik van data die er al zijn. Daardoor wordt het onderwijs minder lastiggevallen voor onderzoek. Het geeft scholen relevantere informatie terug voor hun onderwijspraktijk door middel van jaarlijkse schoolrapportages. Én het houdt het hoge niveau van onderwijsonderzoek in Nederland in stand.

De resultaten van de meest recente rapporten van het onderzoeksprogramma Evaluatie wet ‘Doelmatige Leerwegen’ en herziening kwalificatiestructuur mbo laten zien dat er vooralsnog geen effecten kunnen worden vastgesteld wat betreft beoogde doelstellingen, zoals uitval, voortijdig schoolverlaten en het stapelen van diploma’s. Gezien het feit dat de beleidsmaatregelen relatief recent zijn ingevoerd is dit niet verwonderlijk; van doorstroom naar het hbo is, bijvoorbeeld, nog geen sprake. Wel percipiëren mbo-instellingen een aantal effecten. Met name over effecten van de entreeopleidingen zijn medewerkers op beleidsniveau enthousiast. De komende metingen zullen uitwijzen of deze gepercipieerde effecten ook in statistische zin kunnen worden vastgesteld.

Vanaf 1 augustus 2017 is de wet ‘Vroegtijdige aanmelddatum en toelatingsrecht tot het mbo’ in werking getreden. De nieuwe wet introduceert een set maatregelen, waaronder de aanmelddatum van 1 april, voorschriften voor procedures en informatievoorziening, het toelatingsrecht voor aankomende studenten, voorwaarden waaronder dat toelatingsrecht geldt en het verplichte bindend studieadvies in het eerste jaar van de opleiding. Gelijk met de invoering van de nieuwe wet is een meerjarig onderzoek gestart om de implementatie en gevolgen van de wet te monitoren en evalueren. In de eerste tussenrapportage is vooral gekeken naar de eerste, directe effecten van de invoering van de wet.

In een kleuterklas met een hoge emotionele kwaliteit functioneren leerlingen ook in hun latere schoolloopbaan op een hoger sociaal-emotioneel niveau. Dat komt vooral tot uiting in hun werkhouding, gedrag en beheersing van impulsen. Emotionele kwaliteit gaat over de vaardigheid van de leerkracht om duidelijke verwachtingen voor gedrag te bieden, en wangedrag te voorkomen of om te buigen. Voorts geeft de leerkracht de leerlingen verbale ondersteuning en begeleidt deze hen bij spel en spelen.

Verlenging van de kleuterperiode lijkt geen goede remedie tegen ontwikkelingsachterstanden in het basisonderwijs. Kleuterbouwverlenging kost de leerling een extra jaar, terwijl het in groep 8 geen voordeel meer oplevert. Bovendien is het een dure maatregel.

Peutergroepen van integrale kindcentra doen in kwaliteit niet onder voor vergelijkbare groepen in voormalige peuterspeelzalen. De ontwikkeling naar een integraal kindcentrum is in dit opzicht gunstig voor doelgroeppeuters.

Onderzoek van Researchned, SEO, ecbo, ROA & Bureau Turf monitort de vernieuwing van het vmbo tussen 2016 en 2022 en evalueert in hoeverre de doelstellingen van deze vernieuwing worden bereikt. Daarbovenop evalueert dit onderzoek ook de extra investeringen van het kabinet in het technisch vmbo onder de noemer Sterk Techniekonderwijs (STO).

Op woensdag 19 juni 2019 publiceerde de OESO het eerste deel van de bevindingen van het TALIS onderzoek: Teaching and Learning International Survey.

In augustus 2014 werd de Wet passend onderwijs van kracht. Een veelomvattend beleid dat direct of indirect het iedereen raakt die te maken heeft met het primair, voortgezet, speciaal of middelbaar beroepsonderwijs. Om te onderzoeken welke impact het beleid heeft, op wie en waarom, werd het Evaluatieprogramma Passend Onderwijs opgezet. Het gehele onderzoeksprogramma wordt vervroegd opgeleverd in juni 2020, dan zal de eindbalans worden opgemaakt. Op donderdag 20 juni geeft het NRO samen met een drietal onderzoekers een technische briefing over de tussentijdse resultaten aan de commissie Onderwijs van de Tweede Kamer. Een technische briefing is een inhoudelijke presentatie, waarbij de Kamerleden ook vragen kunnen (en zullen) stellen over passend onderwijs.

Associate degree-opleidingen werden in 2006 in Nederland ingevoerd: tweejarige hbo-opleidingen die zich situeren tussen mbo 4 en hbo-bachelor, en die ervoor moeten zorgen dat het grote gat tussen deze beide opleidingsniveaus wordt gedicht. Onderzoek van het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) van de Universiteit Maastricht toont aan dat dit in zekere mate is gelukt, want afgestudeerden met een Associate degree verdienen een salaris dat tussen het gemiddelde van mbo 4 en hbo-bachelor ligt.

In augustus 2014 werd de Wet passend onderwijs van kracht. Een veelomvattend beleid dat direct of indirect het iedereen raakt die te maken heeft met het primair, voortgezet, speciaal of middelbaar beroepsonderwijs. Om te onderzoeken welke impact het beleid heeft, op wie en waarom, werd het Evaluatieprogramma Passend Onderwijs opgezet.

De commissie-Steur heeft aan minister Slob de antwoorden gestuurd op vragen van de Tweede Kamer over de ontwikkeling van de PISA- en examenresultaten in het voortgezet onderwijs in de afgelopen tien jaar. In 2018 signaleerde de Tweede Kamer een discrepantie tussen beide: de Nederlandse PISA-resultaten daalden, waar de nationale examenresultaten stabiel bleven dan wel stegen. Wat zegt dit over de ontwikkeling van de vaardigheden van scholieren? Dat is nu uitgezocht.

Welke ondersteuningsarrangementen zetten scholen voor (regulier) voortgezet onderwijs in, in het kader van passend onderwijs, en hoe ziet de leerlingenpopulatie eruit die deze ondersteuning ontvangt? Hoe ontwikkelen leerlingen met en zonder extra ondersteuning zich gedurende het eerste schooljaar? Wat zijn de ervaringen van leerlingen met de hulp die ze krijgen, en wat vinden ondersteuningscoördinatoren van de […]

Een harde kern van ruim een kwart van de werkenden heeft nog nooit een cursus gevolgd in zijn of haar arbeidsloopbaan. Daarbij gaat het vooral om laagopgeleiden. Het maakt deze groep bijzonder kwetsbaar wanneer de arbeidsmarkt om nieuwe kennis en vaardigheden vraagt. Dat blijkt uit onderzoek van het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) van de Universiteit Maastricht.

Die vraag stond centraal in het onderzoek van lector Marco Snoek (HVA). De conclusie uit zijn onderzoek is dat er in onderzoek, praktijk en ondersteuning vooral aandacht is voor individuele en formele vormen van (role based) teacher leadership. Dit past bij bestaande hiërarchische leiderschapsparadigma’s. Vanuit een meer inclusief perspectief en innovatieperspectief is er in hun ogen behoefte aan meer aandacht voor vormen van community based teacher leadership.

Per 1 januari 2019 zijn nieuwe maatregelen om voortijdig schoolverlaten verder terug te dringen van kracht. Daarvóór is er al mee gewerkt in diverse regio’s. De ervaringen zijn overwegend positief, zo blijkt uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen. De meeste scholen en Regionale Meld- en Coördinatiepunten (RMC) denken nu meer kwaliteit te kunnen leveren en zijn tevreden over de samenwerking. De nieuwe manier van werken leidt echter wel tot meer werkdruk voor de RMC-coördinatoren. En de financiële middelen schieten te kort. 

Ondernemerschap wordt steeds meer gezien als een van de kerncompetenties; belangrijk voor iedere burger in de samenleving. Steeds meer opleidingen besteden aandacht aan ondernemerschapsonderwijs en ook onderzoek naar wat effectief ondernemerschapsonderwijs is, neemt toe. Maar hoe ziet effectief onderwijs voor breed ondernemerschap eruit?

Welke succesfactoren zijn er voor onderzoekssamenwerking van PO-, VO- en MBO-scholen met instellingen voor hoger onderwijs? Onderzoekers van de Universiteit Utrecht (Onderwijsadvies & Training) keken naar bestaande samenwerkingsverbanden, op zoek naar gemeenschappelijke elementen. Zij vonden vier succesfactoren.

Bewegen is goed voor de gezondheid van kinderen. Maar worden ze er ook slimmer van? Een grootschalige studie bracht de effecten van bewegingsonderwijs in kaart op onder andere een aantal cognitieve vaardigheden van kinderen, zoals aandacht en werkgeheugen, en hun schoolprestaties bij rekenen, spelling en lezen. De studie bestond uit een literatuuronderzoek en een experiment met twee bewegingsinterventies onder basisschoolleerlingen. De uitkomst is niet eenduidig: waar het literatuuronderzoek wijst op kleine maar significante effecten, konden deze effecten in het experiment niet worden gereproduceerd.

Universiteiten zien een studentenstop als een manier om de kwaliteit van het onderwijs te waarborgen, maar worstelen met de vraag hoe zij studenten kunnen selecteren zonder dat daarmee zonder dat daarmee de toegankelijkheid van het onderwijs voor een diverse studentenpopulatie in gevaar komt.

Hoe toegankelijk is het Nederlandse hoger onderwijs? Iedereen met de juiste kwalificaties moet een opleiding in het hoger onderwijs kunnen volgen, ongeacht vooropleiding, sekse, etnische achtergrond en het opleidingsniveau en inkomen van de ouders.

Vanuit het speciaal basisonderwijs (sbo) kwamen enige tijd geleden signalen dat hun leerlingen de laatste jaren steeds later instromen, met als gevolg dat het voor het sbo moeilijker wordt om nog een positieve invloed op hun ontwikkeling te hebben. In dit onderzoek, dat deel uitmaakt van de landelijke Evaluatie Passend Onderwijs, zijn deze signalen onderzocht.

Een veilige omgeving en er-bij-horen in de klas vinden leerlingen in het basisonderwijs het allerbelangrijkste om zich op school thuis te voelen. Dan zijn ze gemotiveerd en kunnen ze goede prestaties behalen. Voor leerlingen in het voortgezet onderwijs zijn vriendschappen van groot belang voor hun motivatie, leerprestaties en kans op risicogedrag.

De implementatie van de beleidswijzigingen vraagt veel van het organisatievermogen van de mbo-instellingen maar lijkt succesvol te verlopen. Instellingen en opleidingen ervaren deels positieve ontwikkelingen, zoals een betere doorstroom naar mbo-2, een betere toeleiding naar de arbeidsmarkt van studenten zonder startkwalificatie en een beter inzicht in de studievoortgang van studenten. Deze ontwikkelingen zijn op dit moment echter (nog) niet één op één toe te schrijven aan de afzonderlijke (sub)maatregelen.

In Nederland zijn scholen en leraren niet goed voorbereid op het geven van onderwijs aan nieuwkomers, zo blijkt uit onder andere een advies van de Onderwijsraad. Daarom is in een studie van de Hogeschool Utrecht gekeken hoe Vlaanderen en Zweden het onderwijs aan deze kinderen organiseren. Vooral is onderzocht hoe zij de professionalisering van leraren hebben gerealiseerd. En of we daar in Nederland inspiratie uit kunnen halen.

Samenwerkingsverbanden voor passend onderwijs maken volop gebruik van de vrijheid om hun eigen bestuurlijke inrichting te kiezen en financiële middelen te verdelen. Het bestuurs-/directiemodel, raad-van-beheermodel en een toezichthoudende algemene ledenvergadering komen het meeste voor. Om dubbelrollen van besturen te beperken, worden aanpassingen gemaakt zonder afbreuk te doen aan hun eigenaarschap. De wettelijk verplichte medezeggenschap is overwegend goed geregeld, maar kan in de praktijk niet voor daadwerkelijke tegenmacht zorgen.

Sinds de invoering van passend onderwijs gaan kinderen met Downsyndroom niet vaker naar het speciaal onderwijs dan daarvoor. De kinderen die naar het regulier onderwijs gaan, verblijven daar nu iets langer. De mate van tevredenheid over het onderwijs is bij ouders na de invoering van passend onderwijs gelijk gebleven.

Passend onderwijs heeft voor de ondersteuning van leerlingen met een visuele beperking geen grote veranderingen gebracht. Voor leerlingen met een auditieve beperking of taalontwikkelingsstoornis lijken die er wel te zijn. Voor de invoering van passend onderwijs hadden scholen en ouders meer invloed op de invulling van de ondersteuning. Bij leerlingen met een ‘rugzakje’ kon destijds ook extra ondersteuning worden verkregen bij problematiek die niet direct met de auditieve of communicatieve beperking verband hield.

Scholen voor voortgezet speciaal onderwijs en voortgezet onderwijs zoeken steeds vaker naar samenwerkingsvormen. Het vaakst wordt gekozen voor scholen die expertise delen. Het samenwerkingsproces wordt gekenmerkt door kleine stappen, vormgeving van onderop en maatwerk. Opheffing van vso-locatie en integratie van vso en vo komt (nog) weinig voor.

Een landelijke norm voor basisondersteuning passend onderwijs is geen oplossing voor de onduidelijkheid die veel ouders ervaren. Ouders willen vooral weten wat voor hun kind op die school, in die klas, met die leraar mogelijk is. Dat de ondersteuningsplannen veel variatie in vorm, omvang en concreetheid vertonen, is geen probleem als de kinderen de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben, en scholen en samenwerkingsverbanden goed communiceren met de ouders.

Excellente leerlingen die de keuze krijgen om in plaats van bepaalde lesuren zelfstandig te werken aan projecten die ze zelf hebben gekozen, scoren hogere cijfers op de middelbare school dan leerlingen die deze keus niet krijgen. Dit concludeert Ferry Haan in zijn onderzoek naar excellentiebeleid in het voortgezet onderwijs. Hij promoveert 6 juni aan de Universiteit van Amsterdam.

Het gebruik van digitale oefenprogramma’s in het basisonderwijs levert overwegend positieve resultaten op voor de leerprestaties. Daarnaast werkt het goed als leraar en leerling de controle over het leerproces delen en afwisselen (shared control). Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit Utrecht, Universiteit Leiden en Oberon.

Vier anti-pestprogramma’s dringen pesten daadwerkelijk terug, blijkt uit dit onderzoek naar de effectiviteit van anti-pestprogramma’s. Binnen dit project zijn ook de leerlingen zelf bevraagd over pesten en gepest worden. “Leerlingen bleken meer gepest te worden dan gedacht. Meer ook dan dat zij vertelden aan leerkrachten en ouders.” Het blijkt dus essentieel om het de kinderen zelf te vragen als de school pesten in kaart wil brengen.

Om ervoor te zorgen dat een vernieuwing in het onderwijs standhoudt, moet die vernieuwing aan een aantal voorwaarden voldoen. De belangrijkste voorwaarde voor zo’n verduurzaming is samenwerking in professionele netwerken, zowel binnen als buiten de school, waar kennis en ervaringen worden gedeeld.

Al jaren is de doorstroom van praktijkonderwijsleerlingen naar het mbo omvangrijk en constant. Hoewel in de wet het praktijkonderwijs als eindonderwijs wordt gezien, gaat bijna de helft van de pro-leerlingen naar het mbo en zijn veruit de meesten van deze doorstromers daar succesvol.

Van leerlingen in het voortgezet onderwijs wordt verwacht dat zij de vaardigheid ontwikkelen om hun eigen leerproces te sturen (i.e. zelfgestuurd leren). Helaas ontwikkelt deze vaardigheid zich niet vanzelf. Onderwijsonderzoekers zijn daarom op zoek naar effectieve manieren om de zelfregulatievaardigheden van leerlingen te trainen en te ondersteunen.

De evaluatie van de vernieuwing van het vmbo heeft tot de eerste onderzoeksresultaten geleid. De reconstructie van de beleidstheorie en de monitor 2016-2017 zijn gepubliceerd.

Voor de Evaluatie Passend Onderwijs zijn nieuwe onderzoeksresultaten opgeleverd. Twee onderzoeksrapporten betreffen de governance van samenwerkingsverbanden passend onderwijs. Één rapport beschrijft de ervaringen met opting out lwoo.

De Regeldrukagenda en de concrete maatregelen die daaruit voortkomen, zijn beperkt bekend in het po, vo en mbo. Toch is in al deze sectoren wel veel meer aandacht gekomen voor interne regeldruk; in het po en vo heeft een groot deel van de onderwijsinstellingen ook daadwerkelijk maatregelen genomen om de interne regeldruk terug te dringen. Dit blijkt uit onderzoek door Regioplan.

Effectief schrijfonderwijs bestaat, naast algemeen-didactische kenmerken, ook uit vier domein-specifieke benaderingen. Deze gelden voor zowel het reguliere als het speciaal basisonderwijs. Dit komt naar voren uit een reviewstudie door onderzoekers van het Research Institute of Child Development and Education (Universiteit van Amsterdam), die alle effectieve componenten uiteindelijk ook bundelden tot een Schrijfkader. Ook keken zij naar de uitwerking van de effectieve componenten in vier recente Nederlandse schrijfprogramma’s: Tekster, Beter Schrijven, Leren Schrijven met peer response, en TiO.

De verschillen in rekenprestaties tussen Nederlandse basisschoolleerlingen zijn maar voor een klein deel, hooguit 10 procent, toe te schrijven aan het rekenonderwijs dat zij krijgen op school.  De prestatieverschillen laten zich voor het overgrote deel verklaren uit factoren op leerlingniveau.

Nederlandse leerlingen uit groep 6 van het basisonderwijs hebben wederom bovengemiddeld gepresteerd op internationale leestoetsen. Dit blijkt uit de nieuwste resultaten van de Progress in International Reading Literacy Study (PIRLS-2016). Wel is Nederland gezakt op de internationale ranglijst: naar de veertiende plek. Wat PIRLS-2016 ook laat zien, is dat de school waar de leerling onderwijs krijgt, sterk bepalend is voor hoe een leerling scoort op leesvaardigheid.

Leerlingen die in de klas hebben geleerd hoe ze leesstrategieën moeten inzetten, blijken beter te scoren op begrijpend lezen, zo wijst een reviewstudie door de Universiteit Twente uit. Ook op de lange termijn blijven leerlingen ervan profiteren.

Er is weinig stabiliteit in kwaliteit van de voor- naar vroegschoolse fase: slechts een klein deel van de doelgroepleerlingen krijgt zowel in de voor- als in de vroegschoolse periode aanbod van (relatief) hoge kwaliteit. Pluspunt: er zijn wel kleutergroepen met een goed aanbod en hoge kwaliteit en daar is de ontwikkeling van doelgroepkinderen ook gunstiger.

Nederlandse jongeren weten minder over democratie dan leeftijdsgenoten in vergelijkbare landen. Dat blijkt uit de International Civic and Citizenship Education Study (ICCS), een internationaal onderzoek naar burgerschap onder leerlingen in het voortgezet onderwijs.

Specialistisch opgeleide mbo-vakmensen hebben de beste baankansen en aantrekkelijk werk. Deze onverwachte bevinding blijkt uit onderzoek door een consortium bestaande uit ROA, AMCIS, Kohnstamm Instituut en ecbo. Zij brachten in kaart aan welk type vakmanschap van middelbaar opgeleiden behoefte is op de arbeidsmarkt, en wat dit betekent voor de inrichting van het mbo.

Het is mogelijk om met Goal Attainment Scaling (GAS) de vooruitgang van leerlingen met een individuele leerlijn te evalueren. Dat is de belangrijkste uitkomst van het praktijkgerichte onderzoeksproject ´GAS Geven: Doelgericht werken aan taal en lezen in Passend Onderwijs´ van het Expertisecentrum Nederlands.

Scholen en leraren kunnen jongeren in hun identiteitsontwikkeling ondersteunen, zo blijkt uit een overzichtsstudie van de afdeling Onderwijskunde aan de Universiteit van Amsterdam. Hoewel de gevonden studies kleinschalig waren en er dus geen harde conclusies kunnen worden getrokken, wijzen de bevindingen wel een bepaalde richting op, zegt onderzoeker Monique Verhoeven. Zo kunnen scholen leerlingen laten kennismaken met nieuwe identiteiten, hun nieuwe rolmodellen aanreiken en hen laten reflecteren op hun eigen gedachten en gevoelens.

Er wordt veel van formatief toetsen verwacht. Maar het blijkt vaak nog moeilijk in te zetten. “Het beste kan de docent heel klein beginnen in zijn eigen lespraktijk met zijn eigen leerlingen”, zeggen onderzoekers Judith Gulikers en Liesbeth Baartman, die in de literatuur zochten naar formatief evalueren in de praktijk. Docenten hebben vakinhoudelijke kennis, inzicht in learning progressions en een vakdidactisch handelingsrepertoire nodig.

Met Lesson Study doen leraren (vak)didactische en pedagogische kennis en inzichten op, zo wijst een onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen uit. Daarnaast vinden leraren het prettig om ervaringen met collega’s te kunnen delen en hebben ze meer plezier in het werk. Ook begrijpen leraren beter hoe leerlingen denken, en profiteren leerlingen mede van deze nieuwe professionaliseringsaanpak.

Met het dreigende lerarentekort is goede scholing en begeleiding van beginnende én ervaren leraren van belang om de kwaliteit van het onderwijs op peil te houden. Effectieve professionalisering leidt er bovendien toe dat leraren behouden blijven voor het onderwijs. Uit een review (literatuurstudie) door de Rijksuniversiteit Groningen blijkt dat effectieve scholing wel aan een aantal kenmerken moet voldoen.

De meerderheid van de mbo-instellingen heeft de implementatie van de beleidswijzigingen goed voorbereid en ondervindt weinig problemen in de uitvoering. Bij het bestuur en management is het draagvlak hiervoor echter groter dan bij docenten en studenten. “Dit zijn slechts twee van de vele veranderingen in het onderwijs”, zegt Maarten Wolbers van KBA Nijmegen. “We zien een zekere verandermoeheid ontstaan.”

Voor de Evaluatie Passend Onderwijs zijn nieuwe onderzoeksresultaten opgeleverd. Ze geven inzicht in uiteenlopende aspecten van de invoering van passend onderwijs, zoals onder meer de ervaringen van directeuren van de samenwerkingsverbanden en de ervaren bureaucratie in de school.

We weten nog te weinig over de organisatie van werkplekleren in vmbo, mbo en hbo. Dat stelt het Kenniscentrum Kwaliteit van Leren van de HAN na een systematische analyse van zo’n 4.000 onderzoekartikelen uit de periode 2005-2015.

Professionalisering van schoolleiders heeft veel effect op de schoolleider zelf. Daarnaast versterkt professionalisering de schoolvernieuwing. Ook kan scholing helpen het schoolklimaat te verbeteren. Of er effecten zijn op de kwaliteit van onderwijs is nauwelijks onderzocht.

In Nederland hebben we hoge verwachtingen van schoolbesturen om onderwijskwaliteit te verbeteren. Veel onderwijsbeleid leunt op het functioneren van besturen. Maar of en hoe besturen invloed kunnen uitoefenen op onderwijskwaliteit, daarover is weinig bekend, zo blijkt uit een systematische literatuurstudie van de Radboud Universiteit Nijmegen. Onderzoeker Marlies Honingh zocht in internationale studies naar de relatie tussen schoolbesturen en onderwijskwaliteit.

De Inspectie van het Onderwijs publiceerde op 31 mei 2017 als onderdeel van Peil.Onderwijs het peilingsonderzoek Natuur en Techniek. Peil.Natuur en Techniek geeft inzicht in het aanbod van basisscholen, de prestaties van leerlingen in groep 8 en de trends ten opzichte van de vorige peilingen in 2008 en 2010. Het biedt tal van aanknopingspunten voor een brede dialoog over de inhoud, kwaliteit en het niveau van het onderwijs in Natuur en techniek.

Het maatschappelijk aanzien van de leraar in het basis- en het voortgezet onderwijs is achteruit gegaan, vooral in de laatste tien jaar. De leraar basisonderwijs heeft beduidend minder aanzien dan de collega’s in het voortgezet onderwijs. Dat verklaart wellicht hun lagere loon en de halvering van het aantal aanmeldingen bij de pabo. Het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) en Ecorys deden onderzoek naar de status en het imago van de leraar.

De impact van passend onderwijs is groter dan de meeste mbo’s in 2014 hadden voorzien. Toen verwachtten de meeste instellingen nog dat het slechts tot beperkte veranderingen zou leiden. Dat constateert het Kenniscentrum Beroepsonderwijs Arbeidsmarkt Nijmegen na de balans van twee jaar passend onderwijs in het mbo te hebben opgemaakt.

Een nieuwe leerweg, naast de leerwegen bol (beroepsopleidende leerweg) en bbl (beroepsbegeleidende leerweg) in het beroepsonderwijs, moet deelnemers beter voorbereiden op het werken in een leerbedrijf. In deze gecombineerde leerweg bol, bbl (glbb) volgen deelnemers het eerste jaar bol en het laatste jaar bbl.

Tien minuten kijken naar het verloop van interacties tussen docenten en leerlingen zegt al veel over hun relatie. Die relatie is belangrijk voor de motivatie en prestaties van leerlingen en voor het welbevinden van docenten. Dat schrijft Heleen Pennings in haar proefschrift.

De poster Denken om te leren helpt leraren om leerlingen te stimuleren hun eigen leerproces te reguleren. Leerlingen zijn zich bewuster van hun eigen leerproces, denken er meer over na en weten het ook beter te verwoorden. Dit blijkt uit onderzoek van Hogeschool De Kempel in de groepen 6, 7 en 8 van acht basisscholen. Een mooi neveneffect is volgens lector Jos Castelijns dat “de leraren ook zelf meer feedback geven en leerlingen stimuleren elkaar feedback te geven”.

Zes scholen voor speciaal (basis)onderwijs wilden weten hoe zij de ontwikkelingsperspectieven van hun leerlingen beter kunnen vormgeven. Daartoe is een hulpmiddel, de keuzewijzer ontwikkeld. Daarmee kunnen scholen hun advies voor de leerroute van leerlingen op meer gegevens baseren. De keuzewijzer kijkt naar toetsgegevens, IQ en naar stimulerende of belemmerende factoren als executieve functies en werkhouding. Er is echter nog geen positief effect gevonden op de prestaties van de leerlingen.

Leerlingen die oefensoftware gebruiken bij het leren lezen, boeken meer leerwinst bij het technisch lezen. Hoe vaker ze oefenen met de software, hoe meer leerwinst. Ook op spelling en letterkennis gaan de leerlingen meer vooruit, alleen minder duidelijk. De frequentie van het gebruik had geen effect op spelling en letterkennis. Dit blijkt uit praktijkgericht onderwijsonderzoek van de Radboud Universiteit in samenwerking met Hogeschool Rotterdam en Uitgeverij Zwijsen.

De Inspectie van het Onderwijs publiceerde op 27 maart 2017 als onderdeel van Peil.Onderwijs het peilingsonderzoek Kunstzinnige oriëntatie. Er is aandacht voor het onderwijsaanbod en de resultaten van leerlingen in groep 8 van het basisonderwijs. De inspectie wil hiermee input geven voor een brede dialoog over de inhoud, kwaliteit en het niveau van het onderwijs.

Leerlingen zijn gemotiveerder als leraren weten hoe ze hun tegelijkertijd autonomie én structuur moeten bieden. Een korte training helpt docenten in het vmbo deze twee te combineren en zodoende motiverender les te geven. Dit blijkt uit onderzoek van de Universiteit Utrecht, het Kohnstamm Instituut en de Universiteit van Amsterdam. In het basisonderwijs lijkt de training minder effectief te zijn.

Om de doorstroom van het vmbo-groen naar het mbo-groen te bevorderen is een goede samenwerking tussen vmbo, mbo en bedrijfsleven noodzakelijk. Zij moeten samen werven en goede voorlichting geven, zodat leerlingen en ouders een beter beeld krijgen van het beroep. Dat bevordert de motivatie voor groen onderwijs.

In onderstaand rapport wordt verslag gedaan van een praktijkonderzoek naar initiatieven die zich richten op de samenwerking tussen het speciaal basisonderwijs en het speciaal onderwijs (cluster 3 en 4).

In onderstaand rapport wordt gekeken naar de beleidsinstrumenten die zijn ingezet om de doelen van passend onderwijs te bereiken. Werken deze instrumenten (al) zoals bedoeld? Waar wel, waar niet, en hoe komt dat? Doen zich ergens knelpunten voor of nog onopgeloste vraagstukken, van welke aard? Waarover is men juist tevreden?