Is er samenhang tussen motorische handschriftproblemen en leesproblemen bij leerlingen in groep 3 en 4?

  • Gepubliceerd:

Veel leerlingen met leesproblemen hebben ook moeite met schrijven, vooral leerlingen met dyslexie. Gecombineerde schrijf- en leesproblemen waar leerlingen mee kampen, kunnen liggen aan cognitieve en didactische factoren, zoals niet goed en/of niet snel kunnen koppelen van een klank aan een letter. Of aan motorische factoren, bijvoorbeeld de schrijfbeweging niet goed of snel kunnen uitvoeren. Er is geen direct oorzakelijk verband tussen motorische handschriftproblemen en leesproblemen.

schrijven

Geactualiseerd: 3 februari 2023 | Leren schrijven is een complexe activiteit. Als voorbereiding op het schrijfonderwijs in groep 3 oefenen kleuters daarom al eenvoudige schrijfvormen. Kleuters die er aan toe zijn oefenen enkele letters, bijvoorbeeld van de eigen naam.

Motorische schrijfproblemen

Behoorlijk wat leerlingen in de onderbouw van de basisschool hebben problemen met leesbaar schrijven. Vaak verdwijnen die problemen vanzelf met het ouder worden, en met extra oefenen. Maar, bij ongeveer zes procent van de leerlingen in groep 5 komen hardnekkige handschriftproblemen voor. Het handschrift is in die gevallen niet of nauwelijks leesbaar, het schrijftempo te traag, de schrijfbeweging niet aan te leren en/of schrijven doet pijn. Zonder dat er sprake is van een intellectueel tekort of lichamelijke aandoening.

Leesproblemen

Wanneer leerlingen in groep 3 en 4 leren lezen, kan er op allerlei vlakken iets misgaan. De woordherkenning komt bijvoorbeeld niet op gang of blijft achter, waardoor een leerling radend en spellend leest. Letters benoemen verloopt traag, klanken worden fout gespeld en spellingregels onvoldoende toegepast. Veelal betreft het kleine problemen die horen bij het ontwikkelingsproces van leren lezen. Wanneer het gaat om hardnekkige problemen bij het aanleren en automatiseren van leesvaardigheden, dan kan er sprake zijn van dyslexie.

Lees- en schrijfonderwijs gaan hand in hand

Bij het leren lezen oefenen leerlingen niet alleen letters uitspreken, maar leren zij tegelijkertijd deze letters schrijven. Voordeel hiervan is dat leerlingen letters beter en sneller herkennen. De schrijfontwikkeling verloopt net als de leesontwikkeling stap voor stap: eerst letter voor letter, dan klankgroep voor klankgroep, en daarna pas het woord in zijn geheel. Hoe meer de leerling zijn handschrift heeft geautomatiseerd, hoe beter hij zijn aandacht en werkgeheugen kan gebruiken voor andere cognitieve processen, zoals spellen en stellen.

Gecombineerde schrijf- en leesproblemen

Leesproblemen leiden niet automatisch tot handschriftproblemen en handschriftproblemen niet automatisch tot leesproblemen. Toch komen lees- en handschriftproblemen vaak gecombineerd voor, zeker bij leerlingen met dyslexie.

Een mogelijke verklaring hiervoor is dat beide vaardigheden vragen om fonologisch bewustzijn. Bij het lezen moet de leerling het teken omzetten in een klank en bij het schrijven de klank omzetten in een teken. Voor leerlingen met fonologische problemen is het moeilijker om het schrijven van letters te automatiseren. Het schrijftempo blijft dan achter. Een andere verklaring heeft te maken met problemen in de visueel-ruimtelijke aandacht en het geheugen. Leerlingen met dit soort problemen hebben meer moeite de vormen van letters waar te nemen, te onthouden en te (re)produceren.

Schrijfoefeningen voor gecombineerde lees- en handschriftproblemen

Wanneer er bij een leerling sprake is van gecombineerde lees- en schrijfproblemen, moet de leerkracht voor schrijfoefeningen een onderscheid maken tussen problemen op cognitief niveau en op motorisch niveau. Schrijfoefeningen op cognitief niveau zullen vooral didactisch van aard zijn en horen in de klas, terwijl die oefeningen op motorisch niveau meer passen bij een kinderfysiotherapeut.

Meer weten?

Dit antwoord is tot stand gekomen met dank aan Hanneke Wentink, Sandra Beekhoven en José Mulder (kennismakelaars Kennisrotonde).

Geraadpleegde expert voor update: Anneloes Overvelde, kinderfysiotherapeut.

Lees het volledige rapport inclusief geraadpleegde bronnen


Ga je het antwoord gebruiken in het onderwijs?
Wat vind je van de leesbaarheid van het antwoord?

Privacyverklaring

Wij gaan zorgvuldig om met persoonsgegevens. Lees hierover meer in onze privacyverklaring.

Gerelateerde vragen

  • Helpt aandacht voor de vorm van letters om dyslexie tegen te gaan als kinderen letters leren lezen en schrijven?

    Dyslexie | Lezen | Technisch lezen | Passend onderwijs | Dyslexie | Taal algemeen | Taal algemeen | po

    Het leesprobleem bij dyslexie wordt niet zozeer veroorzaakt door een verstoorde visuele waarneming, maar door tekorten in het verwerken van klanken (fonologische informatie) en letters (orthografische informatie). Kinderen met dyslexie kunnen verschillende letters leren onderscheiden, maar de koppeling met de bijbehorende klank is minder sterk. Met aandacht voor de vorm van letters zal dyslexie dan ook niet worden voorkomen.

    Lees meer

  • Is het waar dat leren schrijven (handschrift) bijdraagt aan taalvaardigheidsontwikkeling? En hoe zit dat bij typen?

    ICT in het onderwijs | Schrijfonderwijs | Taal algemeen | Taal algemeen

    Met de hand schrijven heeft een positief effect op alle aspecten van de schrijfvaardigheid. De relatie tussen de motorische schrijfbeweging en de visuele vorm van de letters zorgt voor een betere verankering in het geheugen. Dit bevordert de ontwikkeling van letterkennis en leesvaardigheid. Bovendien draagt het bij aan de ontwikkeling van de fijne motorische vaardigheden, die gerelateerd zijn aan verschillende academische vaardigheden. Typen van letters en teksten is een minder complex motorisch proces. Maar daardoor blijft er wel meer aandacht over voor bijvoorbeeld de inhoud en opbouw van teksten.

    Lees meer