Welke soort buitenschoolse behandelingen voor dyslexie zijn effectief? En kunnen ze ook op school worden ingezet?

  • Gepubliceerd:

De behandeleffecten voor dyslexie blijken het grootst op spellingvaardigheid en minder op lezen. Trainingen in technisch lezen en spellen hebben meer effect dan andere soorten trainingen, bijvoorbeeld gericht op vloeiend lezen of begrijpend lezen. Eén-op-één begeleiding heeft een even groot effect op de leesvaardigheid als instructie in een kleine groep. Mits een ervaren leerkracht of een goed getrainde onderwijsassistent of vrijwilliger die groep begeleidt. Spelling oefenen met de computer is de meest effectieve manier om de spelling van spellingzwakke leerlingen te verbeteren. Maar alleen als het programma adaptief is en directe feedback geeft.

Kortgezegd zijn er twee typen behandelmethoden: de orthodidactische (een behandeling op maat die verschilt per leerling, afhankelijk van zijn of haar probleem) en de psycholinguïstische (modulair opgezet waarbij iedereen dezelfde behandeling krijgt). De meeste behandelinstituten gebruiken een psycholinguïstische methode.

De behandelinstituten volgen voor de inhoud van de behandeling het Protocol Dyslexie Diagnostiek en Behandeling. Deze geeft een leidraad voor de methodische principes, opbouw, vorm, duur en frequentie van de behandeling. Tijdens de behandeling wordt de accuratesse van lezen en spellen, en het leestempo geoefend. De behandeling is modulair opgezet en er wordt pas overgegaan naar een volgende module wanneer de vorige wordt beheerst. Per module zijn de leerdoelen expliciet beschreven.

Effectiviteit

Behandeling richt zich zowel op lezen als op spelling. De behandeleffecten blijken het grootst op de spellingvaardigheid. Een deel van de leerlingen haalt de achterstand in en komt op het niveau van leeftijdsgenoten. Het effect op lezen is kleiner dan het effect op spelling; de meeste leerlingen blijven na behandeling qua lezen nog steeds achter op hun leeftijdsgenoten. Mogelijk komt dit doordat de behandeling over het algemeen minder aandacht schenkt aan lezen dan aan spelling.

Er is een kleiner effect te zien op het lezen van woorden dan op het lezen van tekst. Hier ligt ook het basisprobleem van dyslexie: automatisering van het leesproces op woordniveau blijft moeilijk. Verder zijn trainingen in technisch lezen en spellen vaker bewezen effectief dan andere soorten trainingen, bijvoorbeeld gericht op vloeiend lezen of begrijpend lezen.

Behandeling binnen school

Bij leesinterventies in een schoolsetting moet op het volgende worden gelet:

  • Bij het verbeteren van de leesaccuratesse speelt de tijd die eraan besteed wordt een belangrijke rol. Daarnaast is het oefenen van fonologische vaardigheden van belang.
  • Bij het verbeteren van de leesvloeiendheid heeft vooral hardop lezen van teksten effect en oefeningen die expliciet de leessnelheid trainen (‘flitsen’, lezen onder tijdsdruk, opname van leestijd).
  • Eén-op-één begeleiding heeft een even groot effect op de leesvaardigheid als instructie in een kleine groep. Mits een ervaren leerkracht of een goed getrainde onderwijsassistent of vrijwilliger die groep begeleidt.

ICT

Er zijn diverse computerprogramma’s voor de ondersteuning van leerlingen met dyslexie, waarvan de website van het steunpunt dyslexie een overzicht geeft. Zie ook het antwoord op een eerdere vraag aan de Kennisrotonde: Welke computerprogramma’s zijn effectief voor jonge kinderen met lees- en spellingproblemen?

Hoewel de meeste programma’s afzonderlijk nauwelijks op effectiviteit zijn onderzocht, zijn er inmiddels wel richtlijnen om met digitale spellingprogramma’s te werken. Oefenen van spelling met de computer blijkt de meest effectieve manier om de spelling van spellingzwakke leerlingen te verbeteren. Belangrijk is dat het programma adaptief is en directe feedback geeft. Dus het niveau van opgaven aanpast op de leerling, op basis van juistheid en snelheid van de gegeven antwoorden. Bovendien kunnen computerondersteunde spellingoefeningen nog worden geoptimaliseerd door het verstrekken van gedetailleerde specificaties van de woordkenmerken (fonologie, orthografie en semantiek).

Meer weten?

Lees het volledige rapport opgesteld als antwoord op deze vraag, inclusief geraadpleegde bronnen.

Dit antwoord is tot stand gekomen met dank aan Sjerp van der Ploeg m.m.v. Frans Ronteltap, Thoni Houtveen en Hanneke Wentink. Speciale dank gaat uit naar drs. F. (Femke) Scheltinga voor haar bereidheid de conceptversie van de eindrapportage van zijn NWO-project ter beschikking te stellen.


Ga je het antwoord gebruiken in het onderwijs?
Wat vind je van de leesbaarheid van het antwoord?

Privacyverklaring

Wij gaan zorgvuldig om met persoonsgegevens. Lees hierover meer in onze privacyverklaring.

Gerelateerde vragen

  • Is het waar dat fixatie disparatie leesproblemen veroorzaakt en dat visuele training de leesproblemen kan verhelpen?

    Dyslexie | Leerproblemen | Leesonderwijs | Hersenen en leren | Dyslexie | po

    Afwijkende fixatie disparatie en afwijkende oogsprongen kunnen samenhangen met dyslexie, maar het is niet zeker dat deze afwijkingen dyslexie veroorzaken. Verschillen in oogbewegingen en fixatie disparatie bij leerlingen met dyslexie lijken eerder een gevolg te zijn van verwerkingsproblemen van geschreven tekst. Er is weinig overtuigend bewijs gevonden voor de effectiviteit van behandelingen om deze afwijkingen bij leerlingen met leesproblemen of dyslexie te verhelpen.

    Lees meer

  • Wat is er bekend over de relatie tussen het leren van Frans of Spaans als vreemde taal en dyslexie in het voorgezet onderwijs?

    Dyslexie | Dyslexie | Moderne vreemde talen | Taal algemeen | Moderne vreemde talen | Taal algemeen | vo

    Over het algemeen lijkt Spaans makkelijker te verwerven dan Frans. Spaans is transparanter dan Frans. Voor leerlingen met dyslexie blijken Engels en Frans lastiger te zijn dan Nederlands en Duits. Maar het gemak waarmee iemand een taal leert, varieert. Als leerlingen over bepaalde (compensatie)strategieën beschikken of veel in contact komen met talen, kan het leren van de taal soms onverwacht makkelijk gaan.

    Lees meer

  • Wat is de relatie tussen de ontwikkeling van leesvaardigheid in het Engels als vreemde taal en dyslexie in de basisschoolleeftijd?

    Dyslexie | Leerproblemen | Technisch lezen | Passend onderwijs | Dyslexie | Engels | Moderne vreemde talen | Taal algemeen | Tweetalig onderwijs | Engels | Moderne vreemde talen | Taal algemeen | Tweetalig onderwijs

    Dyslexie verwijst naar een stoornis in het (leren) lezen en/of spellen, die ook invloed heeft op het leren lezen van Engels als vreemde taal. Met name het niet transparante taalklanksysteem in het Engels belemmert het leren lezen in deze taal. Mondelinge taalvaardigheden en andere specifieke vaardigheden (zoals leesstrategieën) geleerd in de moedertaal kunnen helpen de vreemde taal te leren (lezen). Ook blootstelling aan de vreemde taal en het ontwikkelen van compensatievaardigheden kunnen helpen.

    Lees meer

  • Welke computerprogramma’s zijn effectief voor jonge kinderen met lees- en spellingproblemen?

    Gedragsproblemen | Leerproblemen | Digitale leermiddelen en lesmateriaal | Leesonderwijs | Leesonderwijs | Schrijfonderwijs | Leesonderwijs | po

    Voor het ondersteunen van kinderen met dyslexie zijn diverse computerprogramma’s beschikbaar. Hoewel de meeste van deze programma’s niet op effectiviteit zijn onderzocht, zijn er wel richtlijnen te formuleren voor het werken met digitale spellingprogramma’s, op basis van empirisch onderzoek. Spellingprogramma’s kunnen van grote waarde zijn bij het automatiseren door middel van oefening. Recente programma’s werken volgens de principes van effectief oefenen. Deze programma’s geven feedback en zorgen voor een adaptief aanbod van leerinhouden. Daarbij blijft het de verantwoordelijkheid van de leraar te zorgen voor de samenstelling van het onderwijsprogramma.

    Lees meer