Hoe is formatieve toetsing in te passen binnen programmagericht en binnen ontwikkelingsgericht taalonderwijs?

  • Gepubliceerd:

Leerkrachten kunnen zowel in programma- als in ontwikkelingsgericht taalonderwijs formatieve toetsing inzetten. De manier waarop zal verschillen. In programmagericht onderwijs is niet veel ruimte om lessen tussendoor aan te passen. Bij dit type onderwijs past opbrengstgericht werken het beste. Evalueren om te leren sluit juist goed aan bij ontwikkelingsgericht onderwijs.

Er zijn twee categorieën toetsen: summatieve en formatieve. Summatieve toetsen worden aan het eind van een lesperiode afgenomen om te beoordelen of de leerlingen bepaalde lesstof beheersen. Formatieve toetsen zijn bedoeld om het onderwijs aan en het leren van leerlingen te sturen. Ze geven leerkrachten tussentijds informatie over onderwijsbehoeften van leerlingen en de leerlingen krijgen inzicht in hun eigen leerproces. Onder formatieve toetsen vallen ook lesobservaties, portfolio’s en praktische opdrachten.

Drie benaderingen van formatieve toetsing

Formatieve toetsing kent drie benaderingen: opbrengstgericht werken, evalueren om te leren en diagnostische toetsing. Leerkrachten die opbrengstgericht werken stellen expliciete leerdoelen op, brengen de leerprestaties van hun leerlingen in kaart en passen waar nodig hun instructie aan. Evalueren om te leren is gericht op het doorlopend verzamelen van voortgangsgegevens van leerlingen. Samen met de leerkracht zijn de leerlingen verantwoordelijk voor hun leerproces en het behalen van de leerdoelen. Met diagnostische toetsing verkrijgt de leerkracht gedetailleerde informatie over de onderwijsbehoeften en de ontwikkelingsfase van individuele leerlingen.

Formatieve toetsing binnen programmagericht onderwijs

Programmagericht onderwijs gaat uit van een vooraf vastgesteld programma. Meestal werken leerkrachten met volledig uitgewerkte lesmethodes die zijn opgebouwd volgens een vaste structuur om de landelijke kerndoelen te behalen. Daar horen methode gebonden toetsen bij die leerprestaties afzetten tegen een bepaald niveau. De inhoud van remediërende of verrijkende instructie staat vaak ook al vast. Omdat er binnen programmagericht onderwijs niet veel ruimte is om lessen tussentijds aan te passen, lijkt opbrengstgericht werken het best te passen bij dit type onderwijs.

Voor een succesvolle implementatie van formatieve toetsing is het belangrijk dat de leerkracht de leerdoelen, de kwaliteitscriteria en de leerprestaties met de leerlingen bespreekt. Leerlingen hebben een actieve rol in de gesprekken. Samen met de leerkracht evalueren ze hun werk, onderzoeken ze hun leerstrategieën en bepalen ze welke stappen ze nog moeten zetten om bepaalde leerdoelen te halen.

Rijke feedback geven over een uitgevoerde taak is eveneens een belangrijk onderdeel van formatief toetsen. Feedback is het effectiefst als het kort en krachtig is, gebaseerd op heldere criteria en gericht op verbeterpunten.

Formatieve toetsing binnen ontwikkelingsgericht onderwijs

Het uitgangspunt van ontwikkelingsgericht onderwijs is dat leerlingen het beste leren van en met anderen, in een betekenisvolle context. Er is aandacht voor de cognitieve ontwikkeling, en voor de sociale, emotionele en creatieve ontwikkeling van leerlingen. Deze vorm van onderwijs streeft naar een balans tussen de doelen van de leerkracht en de behoeften en interesses van de leerlingen.

Ontwikkelingsgericht onderwijs maakt veel gebruik van formatieve toetsing. Continue observatie en registratie geven richting aan het onderwijs dat leerkrachten voor een groot deel zelf ontwerpen. Een veelgebruikte vorm is het leerlingportfolio. Zo’n portfolio bestaat uit werk van leerlingen dat hun ontwikkeling over langere tijd zichtbaar maakt. Het gaat om toetsuitslagen en teksten, en om tekeningen, audio-opnamen en video’s. Prestaties van leerlingen worden alleen vergeleken met eerdere prestaties van henzelf. De leerlingen hebben een actieve rol in de evaluatie en in het bewaken van hun leerproces en –voortgang. Daarom lijkt de benadering evalueren om te leren het beste te passen bij ontwikkelingsgericht onderwijs.

Meer weten?

Lees het volledige rapport opgesteld als antwoord op deze vraag, inclusief geraadpleegde bronnen.

Dit antwoord is tot stand gekomen met dank aan Femke van der Wilt (antwoordspecialist) en Martine Gijsel (kennismakelaar Kennisrotonde).


Ga je het antwoord gebruiken in het onderwijs?
Wat vind je van de leesbaarheid van het antwoord?

Privacyverklaring

Wij gaan zorgvuldig om met persoonsgegevens. Lees hierover meer in onze privacyverklaring.

Gerelateerde vragen

  • Hoe kan het onderwijs met succes formatieve evaluatie inzetten?

    Toetsen en beoordelen

    Formatieve evaluatie heeft als doel het leerproces te optimaliseren. De essentie is dat leraren informatie over de leervorderingen benutten om leerlingen te helpen de onderwijsdoelen te bereiken. Dit doen ze volgens een cyclische aanpak. In de praktijk lukt het lang niet altijd om deze cyclus volledig uit te voeren. De feedbackfase krijgt vaak onvoldoende aandacht, terwijl deze een essentieel onderdeel is van de cyclus. Professionalisering is daarom wenselijk.

    Lees meer