Wat is bekend over wisselende samenstelling van klassen in de basisschool?

  • Gepubliceerd:

Over de effecten van een wisselende samenstelling van groepen op de basisschool is weinig bekend. De samenstelling van de groep - wat betreft etniciteit, prestatieniveau, sekse en sociaal milieu – heeft nauwelijks invloed op de onderwijsprestaties. Ook het veranderen van de samenstelling lijkt hier weinig invloed op te hebben. Zo blijkt het vormen van combinatieklassen niet nadelig voor de schoolprestaties.

Er treden hooguit kleine effecten op van de samenstelling van groepen. Het maakt nauwelijks iets uit of leerlingen van hetzelfde prestatieniveau bij elkaar in de klas zitten of dat de niveaus binnen een klas sterk verschillen. Ook heeft een jaargroep geen duidelijk voordeel boven een combinatieklas en maakt de verhouding tussen jongens en meisjes geen verschil. Evenmin maakt het uit of kinderen in klassen zitten met veel of weinig leerlingen uit eenzelfde sociaal milieu of etnische groep. Het is bijvoorbeeld niet zo dat allochtone leerlingen beter presteren in een relatief ‘witte’ klas.

Effecten blijven uit omdat kenmerken op het individuele leerlingniveau, zoals sociaal milieu en etnische herkomst, veel belangrijker zijn dan die op het klas- en schoolniveau. Bovendien passen leerkrachten hun didactiek bij gewijzigde samenstelling van de klas niet aan. Voor de verbetering van de onderwijsprestaties van leerlingen heeft het waarschijnlijk geen zin de samenstelling van de groep te wijzigen.

Toch, er zijn verschillende aanleidingen om de samenstelling van een klas te veranderen en leerlingen van de ene naar de andere groep te verplaatsen. Een daarvan is het vormen van combinatieklassen om organisatorische redenen. Het komt ook voor dat een school leerlingen overplaatst naar een parallelklas vanwege de samenstelling van de groep (bijvoorbeeld een lastige klas), of om leerlingen van etnische minderheden of leerlingen van een lager prestatieniveau beter te spreiden. Daarnaast komt het veel voor dat scholen de samenstelling van de groep tijdelijk wijzigen, bijvoorbeeld door niveaugroepen voor bepaalde vakken te vormen.

Combinatieklassen

Combinatieklassen komen vooral voor op kleine scholen, waar het niet haalbaar is om acht jaargroepen te vormen. Maar ook grote scholen formeren combinatieklassen, bijvoorbeeld als er van een bepaalde leeftijdsgroep te veel leerlingen zijn voor één groep, en te weinig voor twee groepen. Lange tijd werd gedacht dat zwakke leerlingen in combinatieklassen te kort komen. Dat blijkt echter niet het geval te zijn. Combinatieklassen hebben geen nadelige invloed op de prestaties van leerlingen. Het leren van leerlingen hangt veel eerder af van de instructiekwaliteit van de leerkracht dan van de groeperingsvorm. Leerlingen met een zwakke concentratie ondervinden evenmin nadelige invloed van combinatieklassen. Het zelfbeeld van leerlingen in combinatieklassen is positiever en de leerlingen werken er zelfstandiger.

Meer weten?

Lees het volledige rapport opgesteld als antwoord op deze vraag, inclusief geraadpleegde bronnen.

Andere relevante links zijn:

  • De review-studie van het ITS waarin een overzicht wordt gegeven van de effecten van klassensamenstelling ofwel de peer group. Hierbij wordt vooral gekeken naar onderwijsprestaties.

Dit antwoord is tot stand gekomen met dank aan Pieter Appelhof (Oberon) en Anne Luc van der Vegt (kennismakelaar).


Ga je het antwoord gebruiken in het onderwijs?
Wat vind je van de leesbaarheid van het antwoord?

Privacyverklaring

Wij gaan zorgvuldig om met persoonsgegevens. Lees hierover meer in onze privacyverklaring.

Gerelateerde vragen

  • Hebben klassen met meer dan dertig leerlingen een negatieve invloed op de ontwikkeling van kinderen, met name kleuters? En zijn er afspraken over het maximum aantal leerlingen?

    Klas- & leeromgeving | Groepsgrootte | Schoolorganisatie | po

    Er zijn geen recente (wetenschappelijke) onderzoeken voor de Nederlandse situatie bekend, waaruit blijkt dat grote klassen een negatieve invloed hebben op de cognitieve ontwikkeling of de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen in het basisonderwijs. Hiermee is overigens niet gezegd dat de groepsgrootte niet van invloed is op de ontwikkeling van kinderen. Op dit moment zijn er in Nederland geen afspraken gemaakt over het maximum aantal leerlingen per groepsleerkracht

    Lees meer

  • Is de klasinrichting van invloed op leerprestaties?

    Klas- & leeromgeving | Executieve functies | Klassenopstelling | Leerprestaties | Sociaal emotionele ontwikkeling | po

    Ja, wetenschappelijk is aangetoond dat de inrichting van de klas ertoe doet. De inrichting blijkt een aanzienlijke invloed te hebben op de prestaties voor rekenen, leesvaardigheid, schrijfvaardigheid en helpt om de creativiteit van kinderen te stimuleren. Om verschillende vormen van leren te bevorderen zou de klasinrichting flexibel moeten zijn. Klassen die bestaan uit diverse helder afgebakende activiteitenhoeken dragen bij tot een krachtigere leeromgeving en tot hogere leerwinst.

    Lees meer