Leergedrag kleuters legt belangrijke basis voor het leren lezen

Als executieve functies al in groep 2 goed worden ondersteund, kunnen leerlingen daarvan profijt hebben bij het formele leesonderwijs in groep 3 en 4. Dat blijkt uit onderzoek van Eva van de Sande, die op 6 november promoveert aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Leerkrachten kunnen vrij eenvoudig sturen op deze executieve functies of 'leervaardigheden'.

Als executieve functies al in groep 2 goed worden ondersteund, kunnen leerlingen daarvan profijt hebben bij het formele leesonderwijs in groep 3 en 4. Dat blijkt uit onderzoek van Eva van de Sande, die op 6 november promoveert aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Executieve functies of 'leervaardigheden' helpen complexe informatie te verwerken tijdens het lezen en zorgen ervoor dat kinderen hun aandacht erbij kunnen houden. Leerkrachten kunnen hierop vrij eenvoudig sturen.

De dirigent van je brein, noemt Van de Sande de executieve functies. Deze ‘regelfuncties’ helpen je om met veranderingen om te gaan, te focussen en niet te snel op te geven. Ze reguleren cognitieve processen (problemen kunnen oplossen, schakelen tussen taken, informatieverwerking) en gedragsprocessen (betrokkenheid bij de les, stilzitten, niet laten afleiden) die belangrijk zijn voor het leren lezen.

Fonologisch bewustzijn

Executieve functies hebben in de onderbouw veel invloed op de leesvaardigheden, maar in groep 2 bijzonder veel, ontdekte Van de Sande. "Dan leggen ze al een belangrijke basis voor de leesontwikkeling tot en met groep 4." Ze beïnvloeden het fonologisch bewustzijn (bewust zijn van klanken en letters) positief; leerlingen leren klanken beter te herkennen en gesproken woorden beter te vergelijken. Ook hebben jong opgedane executieve functies een gunstige invloed op technisch lezen en in groep 4 op begrijpend lezen.

Stop-en-denk

Maar executieve functies zijn in groep 2 nog volop in ontwikkeling en daarom nog lastig om in te zetten. Daarom zouden leerlingen hierbij ondersteuning moeten krijgen. Van de Sande onderzocht hoe leerkrachten hen daarbij kunnen helpen. Ze liet de kleuters met software spelen die gericht was op fonologisch bewustzijn en letterkennis. Om de executieve functies te ondersteunen was een zogenoemde stop-en-denk-pauze ingelast. De kinderen moesten tussendoor aan een knuffel vertellen welk antwoord ze dachten dat het was. Zo kreeg hun eerste impulsieve reactie minder lading en konden ze een meer doordachte respons geven. Kinderen die deze ondersteuning kregen, gingen sneller door het spel heen en waren beter in staat om zelfstandig en efficiënt te werken. Ook boekten ze op lange termijn een hogere leerwinst.

Samenwerken

Daarnaast onderzocht Van de Sande een meer bewuste manier van ondersteuning, waarbij leerlingen in tweetallen speelden met fonologisch bewustzijn- en letterkennisspellen. Door gestructureerd samen te werken hielpen ze elkaar de taak op te delen en hun taakgedrag te reguleren. Van de Sande: "Ze waren als het ware elkaars executieve functies. Door dat te herhalen gaan ze dat uiteindelijk internaliseren." Er bleek geen effect op fonologisch bewustzijn, maar deze kinderen gingen meer vooruit op letterkennis.[wg_action_block titlebar="tips voor leerkrachten" color_option="yellow"]

  • Gebruik visuele geheugensteuntjes.
  • Deel de lesstof op in kleine delen.
  • Maak gebruik van taal en laat kinderen hardop redeneren.
  • Las korte pauzemomenten in.
  • Laat kinderen gestructureerd samenwerken.
  • Vermijd veel prikkels buiten de taak om. Neem bijvoorbeeld in computergames niet te veel ‘fancy’ dingen als plaatjes en kleurtjes op.

[/wg_action_block]Dit onderzoek werd gefinancierd door de NRO Programmaraad voor fundamenteel onderwijsonderzoek (project 'Co-constructive literacy development in kindergarten', 411-07-217).

Proefschrift: Eva van de Sande (2015). Executive Functions for Early Literacy Learning. Nijmegen: Radboud Universiteit.

Meer informatie