Wetenschappelijke literatuur vinden en toepassen

Wil je als leraar gebruikmaken van kennis uit wetenschappelijke literatuur over onderwijsonderzoek? Maar raak je de weg kwijt in de almaar groeiende hoeveelheid informatie? Hieronder beschrijven we in zes stappen hoe je kennis ter verbetering van de eigen onderwijspraktijk zoekt, selecteert, beoordeelt en toepast.

1. Waarom gebruik je kennis uit onderzoek?

Onderwijsonderzoek levert veel bruikbare kennis op. Vraag je je bijvoorbeeld af of de aanpak bij jou op school de juiste is, of loop je tegen een probleem aan? Kennis uit onderzoek kan je helpen om de juiste keuzes te maken. En om deze te onderbouwen.

Kennisbenutting is gericht op het verbeteren van de eigen onderwijspraktijk en schoolontwikkeling. Je kunt daarvoor kennis uit onderzoek gebruiken, bijvoorbeeld door het lezen van literatuur. Kennis uit onderzoek draagt bij aan het meer onderbouwd en planmatig uitvoeren van onderwijsverbeteringen. Je gaat na in hoeverre de kennis van toepassing is op jullie eigen context en praat daarover met collega’s. Daardoor ontstaat een zogeheten ‘reflectieve dialoog’ tussen leraren.

Kennisbenutting hoort bij een kritische, onderzoekende houding. De Onderwijsraad noemt in zijn advies Leraar zijn (2013) vier overwegingen waarom een kritische, onderzoekende houding van leraren van belang is voor de onderwijspraktijk:

  1. weten waar je voor staat en daarover in dialoog blijven met anderen
  2. ingewikkelde praktijkkwesties vragen om eigen keuzes
  3. leraren met een missie benutten én creëren professionele ruimte
  4. kritisch-onderzoekende leraren blijven zich ontwikkelen

2. Bepaal je zoekvraag en zoekstrategie

De volgende stap is om zo precies mogelijk te bepalen wat je zoekt en hoe je dat gaat vinden. Het is slim om daarnaast te bepalen welke informatie je nog mist om een besluit te kunnen nemen. En liefst bepaal je al naar welke begrippen of termen je gaat zoeken. Dit zorgt ervoor dat je sneller tot een bruikbaar antwoord komt. Enkele bronnen die je kunnen helpen bij deze stap:

  • Stappenplan: Van praktijkvraag naar kennisvraag

    • Als je een praktijkvraag hebt geformuleerd over iets wat je wilt verbeteren in je onderwijs, kun je hier vaak nog niet direct geschikte kennis uit onderzoek bij vinden. Dit betekent dat je jouw probleem of vraag moet gaan omzetten naar een kennisvraag. Dit stappenplan helpt je daarbij.

    Andere tips voor deze stap:

    • Lees vaktijdschriften zoals DidactiefJeugd in School en WereldPraxis Bulletinetc.
    • Als er op school stagiair(e)s zijn die onderzoek doen: leer met hen mee door kritische vragen te stellen en mee te denken.
    • Stimuleer ook een onderzoekende houding bij je eigen leerlingen door met hen te bespreken wat ‘waar’ is en door hen te stimuleren zelf dingen uit te zoeken en hoe en waarom-vragen te stellen. 
  • Stappenplan: Hoe zoek je handig?

    Goed zoeken is een vak apart. Om te vinden wat je zoekt is belangrijk dat je de juiste trefwoorden gebruikt. Dit stappenplan helpt bij het formuleren van geschikte trefwoorden.

  • Gratis webcursussen van universiteiten en hogescholen

3. Waar vind je kennis uit onderwijsonderzoek?

Er zijn ontzettend veel plekken waar kennis wordt verzameld en beschikbaar gesteld. Veel ervan zijn gratis toegankelijk, maar sommige ook niet (zie verder, bij Open access en betaalmuren). Op hoofdlijnen heb je twee soorten 'verzamelingen' van informatie. Ten eerste heb je de bronnen die toegang bieden tot de originele wetenschappelijke publicaties. Deze zijn geschikt als je op zoek bent naar verdieping en uitgebreide onderbouwing van conclusies die zijn getrokken. Wil je direct toegang tot wetenschappelijke publicaties voor het po, vo of mbo? Dat kan via voordeleraar.nl.

Daarnaast heb je bronnen die deze informatie samenvatten en/of vertalen naar de praktijk. Bijvoorbeeld Onderwijskennis.nl of de Kennisrotonde.

Open Access en betaalmuren

Het NRO zet zich in voor het gratis toegankelijk maken van wetenschappelijke literatuur voor het onderwijs. In je zoektocht naar wetenschappelijke literatuur zul je echter nog geregeld op een 'betaalmuur' stuiten. Je vindt dan meestal wel een korte samenvatting, maar het tijdschrift vraagt een bijdrage om het volledige artikel te kunnen lezen.

Je kunt natuurlijk de auteur van het artikel mailen met het verzoek om het artikel toe te sturen. Google de naam van de auteur en vind de website van de universiteit waar zij/hij werkzaam is. Daarop staan meestal contactgegevens van individuele onderzoekers vermeld.
Maar je kunt ook andere routes bewandelen:

  • Aanbevolen Plugin: Unpaywall

    Het programma Unpaywall helpt een gratis versie van de publicatie te zoeken en kleurt groen als deze wordt gevonden. Het programma werkt als een plug-in in de browser (Chrome en Firefox).

  • PDF: How to get the PDF?

    De Universiteitsbibliotheken noemen in hun uitgave How to get the pdf (pdf) een aantal manieren om wetenschappelijke artikelen achter een betaalmuur te bemachtigen.

  • Plugin: Open Acces Button

    Wanneer je op een betaalmuur stuit, kun je de plug-in Open Access Button activeren. De dienst gaat na of er op het web een vrij toegankelijke versie van het artikel beschikbaar is, en verwijst in dat geval door. De dienst werkt niet altijd even vlekkeloos.

  • Twitter: #Icanhazpdf

    Indien je beschikt over een Twitteraccount: voeg de hashtag #Icanhazpdf toe aan je tweet waarin je de weblink naar het artikel meldt. Daarmee verzoek je de Twitter-community om een kopie van het artikel dat je wilt lezen.

     

Helemaal geen open access-variant beschikbaar? Dan zijn er nog betaalbare alternatieven voor het aanschaffen van losse artikelen:

  • De Koninklijke Bibliotheek

    De Koninklijke Bibliotheek wijst de weg naar digitale bronnen voor onder meer het onderwijs. Via het lidmaatschap van de Koninklijke Bibliotheek kun je zoeken in vele digitale bronnen.

  • DeepDyve

    Via DeepDyve is het mogelijk om voor onbeperkt wetenschappelijke artikelen te lezen.

4. Hoe beoordeel je zoekresultaten?

Je hebt nu een lijst zoekresultaten. De vraag is nu: welke zijn voor mij het meest relevant? Hiervoor kun je diverse criteria aanhouden, zoals publicatiedatum en betrouwbaarheid van de afzender.

5. Interpreteren van wetenschappelijke bronnen

Denk je een geschikte bron te hebben gevonden, dan is het zaak die goed te interpreteren. Bovendien is het fijn om snel de kern uit een lang artikel te kunnen halen; dat scheelt weer leestijd. Daarvoor moet je doelgericht kunnen lezen. Dat wil zeggen, gericht lezen, met een focus op het beantwoorden van je kennisvraag.

Bij doelgericht lezen kunnen drie stappen worden onderscheiden:

  1. Verkennen: scannen van de tekst om voorkennis te activeren
  2. Lezen: grondig bestuderen van de tekst waarbij begrip centraal staat
  3. Terugkijken: de tekst nogmaals (snel) lezen om de inhoud beter te onthouden

Bij het lezen van een artikel of andere tekst gaat het steeds om twee dingen: verwerken van informatie en zoeken naar antwoorden. Zoek in de tekst naar de belangrijke stukken en begrippen. Probeer de inhoud van de tekst te begrijpen. Onderstreep of noteer (delen van) antwoorden op je kennisvraag tijdens het lezen. Maak eventueel een woordweb of conceptmap bij de tekst. En bedenk zelf voorbeelden of een toepassing bij de tekst.

Relevantie en zeggingskracht

Vaak is lang niet alles wat in een bron staat relevant voor het beantwoorden van jouw kennisvraag. Maak onderscheid tussen hoofd- en bijzaken. Lezen is eigenlijk zoeken naar wat voor jou relevant is. Lees dus vooral niet de hele bron, maar alleen de stukken die belangrijk zijn voor de beantwoording van jouw kennisvraag. Als je de opbouw van de tekst herkent en je het leesdoel goed voor ogen houdt, zie je snel wat de belangrijke stukken zijn.

We zijn geneigd om alles wat op papier (of internet) staat voor waar aan te nemen. Soms kunnen verschillende bronnen elkaar echter tegenspreken. Om de waarde van de bron te bepalen kun je bijvoorbeeld kijken of het de mening van de auteur betreft of dat het om wetenschappelijk onderzoek gaat, je kunt nagaan of de auteur een bepaalde staat van dienst heeft op het gebied van onderwijsonderzoek en op welke literatuur de bron is gebaseerd.

Bij de onderzoeksopzet:

  • Hoe en bij wie zijn de gegevens van dit onderzoek verzameld?
  • Hoe groot was de groep bij wie het onderzoek is uitgevoerd?
  • Is het aantal uitvallers beperkt gebleven?
  • Zijn de participanten willekeurig aan een onderzoeksgroep toegewezen?

Bij de resultaten:

  • Komen de resultaten overeen met resultaten uit ander onderzoek?
  • Zijn de resultaten specifiek voor een bepaalde situatie of juist algemeen geldig?

Een aantal bronnen die kunnen helpen bij het lezen en interpreteren van de gevonden kennis uit onderzoek: 

  • Deze blogpost geeft een stap-voor-stap handleiding voor niet-wetenschappers om een wetenschappelijk artikel te lezen en te begrijpen.
  • Probeer je grip te krijgen op concepten waarover je leest in wetenschappelijke literatuur? The Understanding Map (onderdeel van het Engelstalige Project Zero van de Harvard Graduate School of Education) visualiseert hoe je betekenis kunt geven aan concepten en hoe je ze kunt begrijpen.

6. Hoe benut je verworven kennis?                                   

Na het lezen zit je hopelijk vol nieuwe ideeën. Misschien kun je er direct iets mee bij jou op school. Misschien zijn er alleen maar nieuwe vragen ontstaan. De stap maken naar jouw dagelijkse praktijk is niet altijd even eenvoudig. Het NRO heeft zogenoemde Leidraden ontwikkeld voor po, vo en mbo, die je kunnen helpen bij het werken aan onderwijsverbetering.

Een aantal bronnen die kunnen helpen bij het benutten en toepassen van de gevonden kennis uit onderzoek:

  • Het NRO heeft drie zogenoemde Leidraden Werken aan onderwijsverbetering gepubliceerd, een voor het po (2022), een voor het vo (2023) en een voor het mbo (2023). De leidraden bevatten kennis, praktische handvatten en aanbevelingen voor onderwijsinstellingen om zich tot een lerende organisatie te ontwikkelen.
  • Lees de zes tips uit NRO-onderzoek om draagvlak voor onderwijsvernieuwingen binnen je school te genereren. Of download het volledige rapport Van acties naar interacties.
  • Maak zelf een implementatieplan. Deze tips van ZonMw voor het implementeren van resultaten uit onderzoek in de dagelijkse zorgpraktijk, kunnen ook inspireren voor toepassing in de onderwijspraktijk.

Feedback? Graag!

Wil je reageren op deze en onderliggende pagina's over toegang tot literatuur? Heb je ideeën voor hoe we deze nog beter kunnen laten aansluiten op de behoefte van leraren? Of heb je hier een vraag over? We ontvangen graag bericht van je! Je kunt daarvoor onderstaand formulier invullen of rechtstreeks contact opnemen met Rowan Zuidema, adviseur Kennisbenutting, via r.zuidema@nwo.nl of 070 349 43 66.

Deze vraag is om te controleren dat u een mens bent, om geautomatiseerde invoer (spam) te voorkomen.

Privacyverklaring

Wij gaan zorgvuldig om met persoonsgegevens. Lees hierover meer in onze privacyverklaring.